Podominikański kościół św. Jacka w Słupsku
Podominikański kościół św. Jacka w Słupsku
Gotycki, jednonawowy kościół z XIV w. Znajdują się w nim płyty nagrobne księcia Ernesta Bogusława de Croy i jego matki księżnej Anny de Croy, oraz renesansowy ołtarz, polichromowana ambona i barokowe organy.
Już w dokumencie wystawionym w 1276 r. przez księcia gdańskiego Mściwoja II mówi się o projektowanej lokalizacji klasztoru Dominikanów między miastem a grodem w pobliżu Słupi. Książę ten sprowadził dominikanów do Słupska po 1278 r. Wkrótce, na przełomie XIII i XIV w, na nadanym im przez księcia gruncie zakonnicy wznieśli klasztor i kościół. Pierwotnie zabudowania klasztorne leżały w pobliżu miasta, ale w następstwie rozwoju terytorialnego Słupska i powtórnej jego lokacji na prawie lubeckim w 1310 r. teren przydzielony dominikanom znalazł się w obrębie miasta lokacyjnego.
Kościół prawdopodobnie w znacznej części zbudowano przed pożarem w 1477 r. Jak wspomniano, pożar ten strawił niemal cały Słupsk, a być może i kościół przyklasztorny.
Pierwotny kościół zgodnie z wymogami reguły zakonów żebrzących, a takimi byli dominikanie, nie miał wieży a jedynie sygnaturkę, w której umieszczono dzwon. Obecny kościół gotycki pochodzi z początku XV w. Był on wówczas aż do 1525 r. kościołem klasztornym. W tym właśnie roku w czasie rozruchów związanych z wprowadzeniem reformacji, tłum napadł na klasztor demolując go i grabiąc, a wnętrze kościoła spalono. Po tym incydencie dominikanie opuścili miasto.
Na początku XVII w. księżna Erdmut, wdowa po zmarłym 1600 r. księciu Janie Fryderyku, podjęła odbudowę kościoła z przeznaczeniem na zamkowy. Odbudowany kościół uzyskał nowy, późnorenesansowy wystrój (ołtarz główny, ambona), a wnętrze podzielono ścianką działową. W czasie uroczystej konsekracji w 1602 r. nadano mu wezwanie - św. Jana. Do 1684 r. część północno-wschodnia budowli spełniała funkcję kościoła zamkowego - książęcego. Od 1693 r. był kościołem parafialnym gminy protestanckiej. Kościół był kilkakrotnie przebudowywany, m.in. na początku XVIII w. W tym samym stuleciu w wydzielonej części przy wieży urządzono browar. W czasie gruntownej renowacji w 1875 r. dokonano regotyzacji świątyni, m.in. rozebrano północno-zachodnią nawę boczną i zamurowano arkady łączące ją z nawą główną. Odbudowana w 1777 r. - wieża uległa uszkodzeniu w czasie pożaru kościoła w 1892 r. W trwającej kilka lat odbudowie wieżę przykryto pięknym barokowym hełmem z latarnią, wymieniono więźbę dachową i odbudowano szczyt północno-wschodni. Kościół uległ tylko niewielkim uszkodzeniom w czasie ostatniej wojny i po remoncie w 1946 r. nastąpiła jego kolejna konsekracja p.w św. Jacka. Jako samodzielny kościół parafialny funkcjonuje od 1981 r.
Kościół św. Jacka zbudowany jest z cegły, nieotynkowany, jednonawowy, ośmioprzęsłowy, długość około 28 m, szerokość 8,5 m a wysokość wnętrza 15 m; w elewację południowo-zachodnią została częściowo wtopiona ośmioboczna wysmukła wieża przykryta barokowym hełmem z latarnią zwieńczoną iglicą z kulą; do obu stron wieży przylegają półszczyty ozdobione okrągłymi przeźroczami, ostrołukowymi wnękami i sterczynami. Podobnie bogato zdobione szczyty wieńczą elewację północno-wschodnią, w elewacji tej znajduje się duże okno ostrołukowe z maswerkami z kształtek ceglanych. Elewacje boczne południowo-wschodnie i północno-zachodnie oszkarpowane. W południowo-wschodniej u dołu małe okna ostrołukowe, a nad nimi duże z maswerkami. Elewacja północno-zachodnia ma także okna ostrołukowe z maswerkami; tu znajdują się dwie zamurowane ostrołukowe, profilowane arkady - w jednej z nich wybito podwójne otwory drzwiowe, a w drugiej okna.
Wnętrze otynkowane, przykryte żebrowym sklepieniem gwiaździstym i podzielone obecnie ścianą na dwie części - od północnego-wschodu część czteroprzęsłowa pełni funkcję świątyni, a w części południowo-zachodniej znajduje się przedsionek i dawna sala katechetyczna.
Uwadze zwiedzających polecamy zabytki sztuki sakralnej, stanowiące od wieków wyposażenie kościoła, a świadczące o poziomie artystycznym ówczesnych twórców i hojności fundatorów.
Przy zakończonym prostą ścianą prezbiterium znajduje się renesansowy ołtarz główny, typu architektonicznego, drewniany, rzeźbiony i polichromowany. W jego retabulum znajduje się obraz Chrystusa ukrzyżowanego, po bokach krzyża klęczy para książęca Jan Fryderyk i jego żona Erdmuta - fundatorka ołtarza. Autorem obrazu był malarz z Kołobrzegu Jacob Funke; predelle zdobi obraz „Ostatnia Wieczerza", a w zwieńczeniu ołtarza umieszczono obraz „Zmartwychwstanie"- wszystkie trzy obrazy jak i ołtarz pochodzą z początku XVII w. Na ołtarzu barokowe lichtarze z XVIII w.
W zachowanej krypcie pod ołtarzem głównym pierwotnie umieszczone były sarkofagi z prochami księżnej Anny i jej syna Ernesta Bogusława. Sarkofagi te wydobyto w 1976 r. i poddano je konserwacji, a obecnie eksponowane są w Muzeum Pomorza Środkowego. W prezbiterium, we wnęce ściany południowo - wschodniej znajduje się barokowy nagrobek księcia Ernesta Bogusława de Croy z 1682 r. obramowanie wnęki tworzy dwóch atlasów wspierających belkowanie z czarnego marmuru - wewnątrz znajduje się klęcząca postać księcia wykonana z białego marmuru, a głębiej owalne medaliony z inskrypcjami. Nagrobek wieńczy kartusz herbowy księcia i inne elementy dekoracyjne i symboliczne.
W tym samym czasie powstało barokowe epitafium księżnej Anny de Croy umieszczone przy ścianie północno - zachodniej. Epitafium ma formę prostokątnej tablicy inskrypcyjnej ujętej po bokach spiralnymi kolumnami; poniżej tablicy znajduje się rzeźba przedstawiająca leżącą postać księżnej w długich szatach ze złożonymi rękoma; w rzeźbionych uszakach, w owalach umieszczono malowane portrety księżnej i jej syna Ernesta de Croy, który był fundatorem epitafium. Zwieńczenie zdobią rzeźby i płaskorzeźby. Całość wykonano z marmuru i alabastru. Projekt wymienionych nagrobków, a być może i wykonanie przypisuje się pracowni gdańskiego rzeźbiarza Hansa Caspara Gockhellera.
Przy ścianie północno - zachodniej znajduje się również późnorenesansowa ambona drewniana, polichromowana, wsparta na postaci Mojżesza, pochodząca także z XVII w. Ambonę zdobi bogata dekoracja rzeźbiarska i malarska, m.in. postacie ewangelistów z atrybutami.
Barokowe organy umieszczone na chórze ufundował dla kościoła w XVII w. książę Ernest Bogusław de Croy. Prospekt organowy został bogato ozdobiony akantem, rzeźbionymi postaciami aniołów, atlasów, tarczami herbowymi. Instrument ten poddano konserwacji i obecnie m.in. służy organizowanym w kościele corocznym letnim koncertom organowym.
Na ścianie dzielącej wnętrze, przy wejściu umieszczona jest drewniana tablica inskrypcyjna upamiętniająca konsekrację kościoła przez doktora teologii Jakuba Fabra w dniu 24 VI 1602 r. Tu również znajduje się barokowa płyta nagrobna H. Achtmana z 1672 r., wykonana z wapienia oraz dwie inne płyty nagrobne z XVIII w. z piaskowca barwionego na czarno. Inna barokowa płyta nagrobna z piaskowca, poświęcona została kaznodziei Proelensa I Ursuli V. Tessen z 1651 r.
Warto pamiętać, że kościół św. Jacka był również miejscem pochówków: księżnej Marii zmarłej około 1454 r. żony księcia Bogusława IX, księżnej Zofii zmarłej w 1497 r. żony księcia Eryka II i matki księcia Bogusława X.
tekst: Wiesław Stachlewski, aktualizacja tekstu: Czesław Lejnik, konsultacja: Zdzisław Machura, wyd. ARW Lenart Słupsk, "Słupski przewodnik turystyczny", OTiPM Słupsk 2000
Źródło: slupsk.pl
