Nowa Brama w Słupsku
Nowa Brama w Słupsku
Brama Nowa - jedna z trzech głównych średniowiecznych bram miejskich. Zamykała ona wjazd do miasta z kierunku Sławna, Darłowa i Szczecina.
Wkrótce po otoczeniu miasta drewnianą palisadą, wzmiankowaną w 1325 r., przystąpiono do budowy miejskich murów obronnych z kamienia i cegły oraz bram miejskich. W pierwszej kolejności powstały dwie bramy (Młyńska i Holstenów) na obu krańcach głównego ciągu komunikacyjnego; miasta, który wiódł wówczas dzisiejszymi ulicami Grodzką i Michała Mostnika. Brama Nowa powstała niewątpliwie nieco później, na co wskazuje jej nazwa jak i układ przestrzenny przyległej zabudowy. W pierwszym etapie budowy, prawdopodobnie jeszcze w pierwszej połowie XIV w, powstały dolne partie bramy z ostrołukowym przejazdem na osi o wendyjskim (słowiańskim) wątku wiązania cegieł. Górną kondygnację, do wysokości obecnego gzymsu wieńczącego, nadbudowano w latach 1380 - 1385 r. W kondygnacji tej od strony miasta znajdował się duży ostrołukowy otwór, który zamurowano około 1441 r. W połowie XIV w. dobudowano murowane przedbramie. W 1477 r. pożar strawił szczyty i dwuspadowy dach bramy. Około 1650 r. bramę zwieńczono barokowym hełmem a w 1724 r. przykryto ją czterospadowym dachem namiotowym z latarnią.
W latach 1724 - 1755 w Bramie Nowej urządzono więzienie karne oraz Dom Pracy Przymusowej - przędzalnię wełny, w której zatrudniono żebraków, włóczęgów i Cyganów. W 1836 r. poszerzono przejazd i odnowiono elewację zachodnią bramy. Od połowy XIX w. do I wojny światowej brama była użytkowana jako warsztaty wojskowe. W 1924 r. po przeprowadzeniu prac. remontowych i adaptacyjnych zlokalizowano tu muzeum regionalne, którego ekspozycja objęła zbiory stowarzyszenia historyczno-krajoznawczego założonego w 1906 r. Funkcje muzealne brama pełniła do 1965 r. W roku tym siedzibę muzeum przeniesiono do odrestaurowanego Zamku Książąt Pomorskich. Po przeprowadzeniu prac konserwatorskich i adaptacyjnych w bramie znalazła siedzibę Galeria Pracowni Sztuk Plastycznych „Nowa Brama".
Brama Nowa jest budowlą masywną, założoną na planie prostokąta o wymiarach 12, 3 x 10,5 m i wysokości 16,8 m. Elewacja zachodnia (od pl. Zwycięstwa) w górnej części podzielona jest siedmioma pionowymi płycinami (w dwóch wybito okna) zamkniętymi odcinkowo i zakończona fryzem. W kondygnacji dolnej, oddzielonej poziomym gładkim pasem, znajduje się ostrołukowy otwór dawnego przejazdu (obecnie przeszklony) wzmocniony po bokach przyporami. Elewacja wschodnia (od strony ul. Nowobramskiej) posiada w górnej części widoczny zamurowany dawny otwór ostrołukowy, a w nim ostrołukowe okna oraz cały szereg wąskich wnęk zamkniętych również łukiem ostrym. Elewacje boczne zdobi przebiegający górą dekoracyjny fryz oraz rząd blend ostrołukowych.
Znajdują się tam również zamurowane otwory strzelnicze. Brama przykryta jest czterospadowym dachem zwieńczonym latarnią z ośmiopołaciowym hełmem.
tekst: Wiesław Stachlewski, aktualizacja tekstu: Czesław Lejnik, konsultacja: Zdzisław Machura, wyd. ARW Lenart Słupsk, "Słupski przewodnik turystyczny", OTiPM Słupsk 2000
Źródło: slupsk.pl
