Droga Książęca

Droga Książęca

Nazwa szlaku rowerowego nadana na cześć dawnej, średniowiecznej drogi - traktu komunikacyjnego międzypaństwowego.

Prowadził on z Gdańska poprzez Słupsk, Zębowo, Pałowo, Staniewice, Darłowo, Kołobrzeg, Szczecin (miasta Księstwa Pomorskiego Dynastii Gryfitów), Lubekę do Hamburga - miasta i portu handlowego. Droga pełniła swoją funkcję aż do XVIII wieku kiedy to wybudowano odcinek drogi ze Słupska do Sławna. Jadąc szlakiem rowerowym tu opisywanym będziemy jechać tylko częściowo dawna Drogą Książęcą, gdyż w okresie kiedy straciła ona swoje tranzytowe znaczenie, zaprzestano jej konserwacji. Wiele istnieje takich dawnych dróg na Ziemi Słupskiej, dawniej użytkowanych, a kiedy straciły swoje znaczenie, używano ich jako drogi polne lub zjazdów z pól. Nielicznym taki drogom dano drugie życie w postaci traktów - szlaków rowerowych i pieszych. Rozpoznać je możemy po tym, iż są obsadzone po obu stronach starym drzewami liściastymi - klonami, dębami. Część szlaku rowerowego prowadzącego po Drodze Książęcej na odcinku od Słupska do Zębowa jest zarośnięta i często nieużywana z powodu rozjeżdżenia i powstania głębokich kolein wypełnionych wodą i błotem. Dlatego też podroż na tym odcinku odbywa się po drogach równoległych do średniowiecznego traktu.

Szlak ten wysadzony drzewami, jak i inne dawne drogi na Ziemi Słupskiej służą jako doskonały punkt orientacji w terenie, np pomiędzy polami. Widząc taki dukt z drzewami wiemy, że na pewno doprowadzi on nas do osad ludzkich, gdzie będziemy mogli uzyskać informacje dotyczące znalezienia właściwej drogi. Pamiętajmy o tym podczas wypraw rowerowych lub pieszych.

Trasa:

Słupsk (Początek trasy)

Wyjazd ze Słupska - stoimy na drodze rowerowej przy ul. Szczecińskiej ustawieni w kierunku na Koszalin, Szczecin przy salonie sprzedaży samochodów KIA. Jedziemy prosto aż do dawnej pętli autobusów komunikacji miejskiej przy ul. Dmowskiego. Tam za asfaltowymi parkingami dla autobusów skręcamy w prawo w boczną, utwardzoną żużlem a następnie gruntową drogą wysadzoną drzewami. Z prawej strony mając działki i domki jednorodzinne a z lewej zarośnięte pole, stary sad i w oddali czerwony znak hipermarketu Real. Jadąc prosto na drzewach po lewej stronie drogi pojawi się zielony znak szlaku rowerowego. Jadąc prosto Drogą Książęcą omijamy z lewej strony wydeptaną ścieżką koleiny i błota średniowiecznego duktu. Wjeżdżając w pierwszy odcinek leśny po lewej stronie mamy las po prawej pola, gdzie w tle widzimy słupskie blokowisko. Następnie po ok 2,5 km skręcamy w lewo i zaraz w prawo - zjeżdżamy z Drogi Książęcej gdyż jest ona zarośnięta, lecz jedziemy równolegle do niej po jej lewej stronie. Jedziemy drogą gruntową prosto, mając z lewej strony las i nieużytki, łąki. Dojeżdżamy do kolejnego skrzyżowania. Po prawej stronie widzimy pola uprawne. Tam też jeśli skręcimy dojedziemy do wsi Bierkowo. My natomiast udajemy się prosto w odcinek leśny drogą gruntową, następnie żużlową kierując się zielonymi znakami szlaku rowerowego na drzewach po lewej stronie drogi. Po chwili nasza droga zamienia się w drogę po betonowych płytach. Kiedy las się kończy dojeżdżamy do kolejnego skrzyżowania. Jedziemy prosto po płytach i w oddali pomiędzy polami możemy dojrzeć wieś Zębowo z zabytkowymi zagrodami i kościołem (w lewo na tym skrzyżowaniu można dojechać drogą żużlową do Bolesławic k/Słupska). Zębowo ma swoją historię związaną ze niemieckimi, szlacheckimi możnymi właścicielami wielu innych wsi na Ziemi Słupskiej.

Zębowo (6,7 km trasy)

Wjeżdżając do wsi z prawej strony mijamy zabudowania małego gospodarstwa rolnego i zabytkowy kościół. Wjeżdżając do wsi z prawej strony mijamy zabudowania małego gospodarstwa rolnego i zabytkowy kościół.

Zębowo (niem. Symbow) Wieś położona ok. 10 km od Słupska, od Ustki 23 km. We wsi znajduje się zabytkowy kościół filialny z XV wieku. Wieś leży w regionie tzw. Krainie w kratę. We wsi mieszka ok. 130 osób. Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z roku 1756 o wsi Symbow. W XVIII wieku wieś wchodziła w skład dóbr zamożnej rodziny von Below, a następnie von Bolzagen, aby w końcu stać się własnością niemieckiej, pomorskiej rodziny szlacheckiej von Zitzewitz. Patronem kościoła w Zębowie jak podaje informacja z 1910 r. był jeden z członków tej rodziny. We wsi zachowały się dwie zagrody zbudowane metodą szachulcową "mur pruski" z XIX wieku. Kościół w Zębowie odbudowany został przez jednego z właścicieli pobliskiej miejscowości Redęcin Pawła Belowa. Z Zębowem związane jest także kilka lokalnych legend. (więcej o nich można przeczytać w pracach p. Jolanty Nitkowskiej - Węglarz).

Kościół w Zębowie - Kościół filialny pod wezwaniem Matki Boskiej Wspomożenia Wiernych, zbudowany w stylu gotyckim z XV wieku, położony jest na obrzeżach wsi, przy bocznej drodze. Budowla jest orientowana, przy niej znajduje się cmentarz, od strony zachodniej i południowej widoczne pozostałości dawnego ogrodzenia, ozdobna metalowa bramka wejściowa. Wewnątrz kościoła znajduje się wyposażenie z różnych epok z historii sztuki, architektury do których należy: średniowieczna kropielnica wykonana z granitu znajdująca się w kruchcie wieży z XV wieku, ołtarz, ambona, empora z XVIII wieku, świecznik korpusowy z XIX wieku, tablica upamiętniająca członka rodziny, do której należało Zębowo - Martina Ernesta von Belowa 1719 - 1793.

Kościół zbudowany jest z cegły, na planie prostokąta, z nieco węższą wieżą, salowy, od południa znajduje się prostokątna zakrystia, jednonawowy bez wyraźnie wyodrębnionego prezbiterium, jednokondygnacyjny z czterokondygnacyjną wieżą. Schody na wieżę wewnętrzne, drewniane. Wschodni szczyt zdobiony ostrołukowymi kołowymi blendami (blenda - pospolicie zwana ślepym oknem, stosowana w celu upiększania budowli, płytka wnęka w ścianie w kształcie okna). Kościół po wybudowaniu w XV wieku, spłonął w 1773 r., odbudowany został już w 1777 r. W 1932 roku wykonano remont budynku, wmurowano wtedy płytę nagrobną rodziny von Below, wokół kościoła znajduje się cmentarz ewangelicki z II połowy XVIII wieku. Na terenie przykościelnym zachował się drzewostan liściasty.

Po obejrzeniu kościoła wracamy na drogę i jedziemy prosto przez wieś. Znak zielonego szlaku rowerowego jest namalowany na drzewie przy placu zabaw dla dzieci. Drogą ułożoną z kamieni polnych dojeżdżamy do skrzyżowania z szosą asfaltową. Na skrzyżowania skręcamy w prawo w kierunku Redęcina. Jedziemy prosto mało uczęszczaną szosą pomiędzy polami uprawnymi. W oddali pojawiają się zabudowania gospodarcze i mieszkalne - dojeżdżamy do Redęcina. Przed tablicą miejscowości Redęcin nasz szlak skręca w lewo w stronę wsi Gać, lecz warto na chwilkę chociaż zajrzeć do wsi - ulicówki Redęcin, gdyż ma ona także ciekawą historię.

Redęcin (7,7 km trasy)

Wieś ulicówka, położona na Równinie Sławieńskiej. Pierwsze wzmianki w źródłach pochodzą z 1297 r. wieś występuje pod nazwą Redenthin, od 1672 roku Reddentin. Pod koniec XIII wieku wieś została nadana rycerzowi Virchewitz, który pochodzi z terenów Pomorza Zachodniego, który był synem Tezlawa. Nazwisko to w roku 1270 pojawia się w dokumentach związanych z Ziemią Sławieńską. Tereny wokół Redęcina były zamieszkane od bardzo dawna przez ludzi o czym świadczy odnaleziony niedaleko wsi grób skrzynkowy z okresu kultury pomorskiej (kultura pomorska - kultura archeologiczna epoki żelaza z VII - III w p n e zajmująca prawie cały teren dzisiejszej Polski. charakteryzowała się grobami w kształcie skrzynek, urnami - popielnicami twarzowymi. Ludzie potrafili obrabiać brąz i żelazo, wytwarzali wyroby z bursztynu, które były cennym towarem w wymianie handlowej). W latach 70 XV wieku za zgodą księcia Bogusława X, Redęcin stał się własnością rodziny von Below i należał do niej aż do zakończenia II Wojny Światowej (do wejścia wojsk Związku Radzieckiego na te tereny). Rodzinie von Below nadana została także wieś Miednik leżąca na północny wschód od Redęcina. (we wsi Miednik do XVIII wieku znajdował się mały dworek z ogrodem i stawem) W 1823 roku przeprowadzona została parcelacja Redęcina. Wyznaczono granice pomiędzy majątkiem rodziny von Below a gruntami chłopskimi. Powierzchnia gruntów dworskich wynosiła po parcelacji 1096 mórg. W tymże roku we wsi mieszkało ośmiu chłopów w tym dwóch ze wsi Miednik. W XIX wieku rodzina von Below podjęła decyzję o wybudowaniu dworu - pałacu. W 1819 roku majątek w Redęcinie objął Gustaw von Below, będąc osobą głęboko religijną (protestantyzm), wraz z dwoma swoimi braćmi Karlem i Heinrichem popierali i upowszechniali ruch religijny dążący do odnowy kościoła protestanckiego. Gustaw von Below był założycielem Ruchu Odnowy Religijnej Ich działania można zaliczyć do pietyzmu, popularnego w XIX wieku w pomorskich prowincjach Prus wśród szlachty i bogatych rodzin możnowładczych. Pietyzm był to ruch religijny cechujący się głęboką pobożnością, krzewieniem idei pierwotnego kościoła i dogłębnym studiowaniem Biblii. Pałac wybudowany w XIX wieku był oparty częściowo na projekcie bardzo znanego niemieckiego architekta, jednego z najwybitniejszych twórców klasycyzmu Karla Friedricha von Schinckla. (Czarno-białe zdjęcia nie przetrwałego do XXI wieku pałacu można zobaczyć poniżej w galerii). Pałac posiadał dwukondygnacyjny front, z lewej strony znajdowała się sala balowa a z drugiej skrzydło mieszkalne z wieżą. W pałacu znajdowała się sala ogrodowa, która ozdobiona była belgijskimi tapetami na których przedstawione były włoskie pejzaże. W holu klatki schodowej wisiały cztery obrazy prezentujące sceny z życia rodziny von Below i wsi. Przy pałacu znajdował się staw i 15 hektarowy park (dziś zaniedbany). Przez wieś i park przepływał strumień Młynówka, ok 1 km na północ od wsi znajdował się młyn. W parku znajdował się cmentarz rodziny von Below wraz z grobowcem (dziś zniszczony, rozkradziony, zapomniany). Z historią Redęcina związane jest blisko Zębowo, gdyż fundatorami kościoła w Zębowie była rodzina von Below a także mieszkańcy Redęcina uczęszczali do tamtego jedynego w bliskiej okolicy kościoła. Mieszkańcy Redęcina chodzili ścieżką przez park dworski przy strumieniu do kościoła (dziś ścieżka jest zarośnięta i zaniedbana). O historii wsi przypomina nam podróżnikom i turystom tabliczka postawiona przez sołtysa wsi Redęcin. Sołtys tej wsi stoi na straży pamięci o dawnych dziejach tego terenu. W roku 1939 we wsi mieszkało 481 osób, Przed 1945 rokiem we wsi znajdował się urząd pocztowy, wiatrak kozłowy, dom handlowy, pracowało dwóch kowali i szewc. Po wojnie pałac służył jako dom kolonijny - wypoczynkowy i magazyn zboża. Do lat 70 XX wieku pałac nieremontowany niszczał i wnętrze było systematycznie rozkradane. W końcu z powodu fatalnego stanu technicznego został rozebrany. Dziś po nim pozostało tylko puste miejsce, park i zarośnięty staw. We wsi znajdują się także budynki mieszkalne z XIX wieku.

Wracamy z powrotem do miejsca, w którym wjechaliśmy do wsi przy krzyżu przydrożnym i skręcamy wg tablicy informacyjnej do wsi Gać. Droga asfaltowa wysadzana drzewami wiedzie nas pomiędzy polami do wsi Gać.

Gać (9,5 km trasy)

Wjeżdżamy do wsi, po prawej i lewej stronie zabytkowe domy mieszkalne z końca XIX i początku XX wieku, zagrody, stodoły, niektóre wykonane metodą szachulcową. Droga prowadzi w dół z niewielkiego wzniesienia terenu na jakim się znajdujemy. Dojeżdżamy do skrzyżowania. W lewo droga prowadzi wg znaku kierunkowego do Swołowa i tam też skręcamy. Możemy także na chwilę pojechać prosto, aby przyjrzeć się odbudowanemu przez prywatnego właściciela dworowi w Gaci (zdjęcie w galerii poniżej). Przy dworze znajdują się zagrody gospodarstwa rolnego. Z prawej strony dworu znajduje się staw, który dawniej był częścią fosy, która otaczała ten dwór. Wracamy na trasę i udajemy się do drogą asfaltową wg znaków drogowych do Swołowa. Po parudziesięciu metrach dojeżdżamy do skrzyżowania na którym skręcamy w prawo. Zielony szlak rowerowy wymalowany jest wierzbie otoczonej pionowo ustawionymi kamieniami. Gać należała do rodziny von Below od roku 1493. W XIX wieku wieś i dwór zostały sprzedane rodzinie von Zitzewitz. Ostatnim właścicielem Gaci był Heinrich von Zitzewitz.

Dla zainteresowanych:

Można pojechać w lewo do Gaci Leśnej (niem Buchenhof), aby zobaczyć pozostałości w lesie po dawnym grodzisku - widoczny kształt majdanu (plac w grodzie i miejsce handlu), wału i fosy. We wsi znajdował się także dwór. Do dziś niestety niewiele się z niego zachowało poza ruinami.

Za wierzbą z oznakowaniem zielonym Drogi Książęcej przejeżdżamy przez tereny podmokłe, łąki Doliny Rzeczki Moszczeniczki (zdjęcia w galerii poniżej). Zjeżdżamy w dolinkę, przejeżdżamy przez mostek budowli wodnej na Moszczeniczce - śluza i podjeżdżamy pod niewielkie wzniesienie, jadąc cały czas prosto. Spoglądając w prawą stronę możemy dojrzeć tylne skrzydło pałacyku w Gaci i fragment parku przy pałacyku. Dojeżdżamy do Swołowa a informuje na o tym tablica miejscowości i duża ilość zagród zbudowanych metodą szachulcową. Z prawej strony widzimy pastwisko.

Swołowo (11,5 km trasy)

Dokładny opis wsi i zabytków znajdą Państwo na tej stronie www.regionslupski.pl w zakładce Ziemia Słupska/Mniejsze miejscowości a także w zakładce Kraina w kratę. Zdjęcia znajdują się w galerii poniżej.

Swołowo położone jest 14 km na zachód od Słupska (niedaleko drogi Słupsk - Darłowo).

Swołowo jest Pomorską Wsią Dziedzictwa Kulturowego. We wsi znajduje się Muzeum Kultury Ludowej Pomorza i odremontowana zabytkowa Zagroda Albrechta. Muzeum Kultury Ludowej Pomorza w Swołowie jest filią Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku. Rewitalizacja zabytkowych budynków i zagród w Swołowie została zrealizowana w ramach projektu "Wzmocnienie potencjału pomorskiej Krainy w Kratę - etap II - rozbudowa filii MPŚ w Swołowie" w latach 2009 - 2012. Projekt został sfinansowany w 75% ze środków Unii Europejskiej w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego na lata 2007 - 2013 i 25% z budżety Samorządu Województwa Pomorskiego.

Wieś założona została na planie owalnicy (owalnica - rodzaj wsi budowanej wokół centralnego placu na którym zwykle znajdował się kościół, staw, cmentarz, plac często w kształcie wrzeciona lub elipsy), we wczesny średniowieczu zachowała swój kształt przestrzenny do dziś. Centralny plac otaczają dwie, wyłożone kamieniami polnymi drogi łączące się ze sobą przy wjeździe i wyjeździe ze wsi. We wsi zachowało się wiele budynków i zagród, zabudowań budownictwa szkieletowego (szachulcowego, "muru pruskiego"), popularnego w architekturze wsi pomorskiej. Swołowo określane jest stolicą "Krainy w Kratę".

Wieś otoczona jest ze wszystkich stron polami a także od południowego - wschodu Doliną Moszczeniczki. Swołowo jest bardzo starym miejscem osadniczym ludności, gdyż podczas badań archeologicznych w XX wieku odnaleziono tu 15 obiektów z okresu wpływów cesarstwa rzymskiego. Wieś należy do jednych z najstarszych osad w regionie, gdyż pierwsze wzmianki o niech pochodzą z 1230 r. kiedy to wieś została nadana Joannitom przez księcia sławieńskiego. Wieś nosiła wtedy nazwę "Zelov". Już w XIV wieku Swołowo należało do szlacheckiej rodziny pomorskiej von Below (wcześniej wspomnianej przy Redęcinie i Gaci). W 1576 roku Swołowo staje się własnością rodziny von Schwave aby w końcu przejść pod Zarząd Dóbr Królewskich w Słupsku. We wsi był sołtys i 16 chłopów uprawiających duże jak na tamte czasy gospodarstwa rolne. W XVIII wieku zniesiono wiele uciążliwych pańszczyzn. W połowie XIX wieku powstało wiele budynków znajdujących się do dziś w Swołowie. W okresie międzywojennym do Swołowa doprowadzono elektryczność, znajdowała się dwustopniowa szkoła podstawowa, towarzystwo oszczędnościowo - pożyczkowe, spółdzielnia mleczarska, sklep wielobranżowy. Najważniejszych rzemieślników we wsi należał kowal, mistrz murarski, stolarz, stelmach (kołodziej). We wsi znajdowały się także dwa wiatraki.

Co roku w Swołowie organizowane są cykliczne wydarzenia kulturalno - kulinarne do których należą:

- "Dziecięca zagroda"

- "Plener kowalski"

- "Babie lato w zagrodzie" - m.in. Regionalny Konkurs Pomorska Nalewka.

- Na Św. Marcina Najlepsza Pomorska Gęsina"

Wyjeżdżamy ze wsi, dojeżdżając do skrzyżowania dostrzegamy drogowskaz szlaków rowerowych. My skręcamy w lewo na północ na szosę oświetlona latarniami zasilanymi energią słoneczną.(Na tym skrzyżowaniu można także pojechać prosto szlakiem powrotnym Dolina Moszczeniczki przez Bruskowo Małe, Bruskowo Wielkie, Bierkowo do Słupska.) Dojeżdżamy do skrzyżowania naszej szosy z drogą Słupsk - Darłowo (należy zachować szczególną ostrożność z powodu zwiększonego na niej ruchu samochodowego). Na tym skrzyżowaniu jedziemy prosto wg drogowego znaku informacyjnego Starkowo - 2 km. Jedziemy drogą asfaltową przez las, mijamy zabudowania wsi Krężołki. Zaraz za wsią udajemy się wg znaków w kierunku Starkowa. Przed Starkowem pojawiają się znaki Międzynarodowego Szlaku Rowerowego R - 10.

Starkowo (17 km trasy)

Tu już końcowy odcinek naszej wyprawy. W prawo możemy udać się dalej do Pęplina a w lewo do wsi Zaleskie i dalej do Darłowa.

Starkowo w XVIII wieku było wsią, która była zapleczem gospodarczym dóbr zakonu sióstr Norbertanek ze Słupska. W XVI wieku dobra Starkowa przeszły pod zarząd książęcy rodziny Gryfitów.

Informacje praktyczne:

1. Należy pamiętać, aby przed wyjazdem sprawdzić stan techniczny swojego roweru, zabrać zapasową dętkę, ewentualnie klucze rowerowe, napoje i prowiant.

2. Podczas jazdy z Drogą Książęcą krzyżują się inne szalki rowerowe lub piesze Ziemi Słupskiej co oznacza że można swoją trasę rozbudować o inne, nowe odcinki np Pierścień Gryfitów (od wsi Gać do Swołowa) , Międzynarodowy Szlak Rowerowy R - 10 (pojawia się w Starkowie), Dolina Moszczeniczki (pojawia się w Swołowie), czerwony pieszy szlak nadmorski (pojawia się w Starkowie, kieruje się na zachód do Darłowa, na wschód do Rowów).

Źródło: I. Wojtkiewicz, "Rowerem po Ziemi Słupskiej", Gdynia 1999.; J. i A. Orłowscy,"Z rodziną na dwóch kółkach - szlaki turystyki rowerowej powiatu słupskiego", Słupsk 2012.; opracowania własne - Paweł Kisiel; www.slupsk.ug.gov.pl; tabliczka informacyjna o wsi wykonana przez Sołtysa wsi Redęcin p. Grzegorza Winiarskiego; www.muzeum.swolowo.pl;

Opracowanie tekstu i zdjęcia: Paweł Kisiel